Tajne Archiwum Państwowe Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego

Początki Tajnego Archiwum Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego sięgają, według Karty Stendalskiej z 1282 roku, czasów kanclerstwa margrabiów brandenburskich. Trzysta lat później, w roku 1598, pierwszym oficjalnym archiwistą mianowany został Erazm Langenhain, który sprawił, że archiwum zaczęło pracować autonomicznie.

W 1803 roku instytucja ta otrzymała nazwę Tajnego Archiwum Państwowego. W jej skład weszło dawne Tajne Archiwum Ministerialne (Geheimes Ministerialarchiv), przez co stała się centralnym archiwum dokumentacji wszystkich pruskich urzędów wyższego szczebla. W roku 1923 archiwum przeniesione zostało do nowego budynku w Berlinie-Dahlem, gdzie znajduje się do dziś.

Podczas bombardowań II wojny światowej dokumenty zostały częściowo ewakuowane. Po roku 1945 materiały te pozostały w Merseburgu, wchodząc w skład Centralnego Archiwum NRD. Ta część, która znajdowała się jeszcze w Dahlem, była tu wkrótce znowu dostępna. Od roku 1963 Tajne Archiwum należy do Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego (Stiftung Preußischer Kulturbesitz).

Po zjednoczeniu Niemiec rozdzielone części archiwaliów połączone zostały w miejscu ich tradycyjnego pobytu, w Berlinie-Dahlem.

1. Wizyta w archiwum

Informacje na temat dojazdu do archiwum znajdują się pod linkiem Dojazd (Anreise). Przed skorzystaniem z archiwum należy wypełnić wniosek o korzystanie, w którym należy podać dane personalne (nazwisko, zawód, adres) oraz temat i cel Państwa badań w Tajnym Archiwum Państwowym Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego. Zezwolenie na korzystanie z archiwum wydawane jest na cały bieżący rok kalendarzowy. Korzystanie z Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego jest bezpłatne. Do przechowywania odzieży i toreb, których nie wolno zabrać do pracowni naukowej, służą zamykane szafki. Klucze do szafek można otrzymać w portierni.

Wprowadzenie do korzystania z archiwum

Tajne Archiwum Państwowe Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego oferuje cyklicznie, odbywające się w każdy pierwszy wtorek miesiąca o godzinie 16 s.t., wprowadzenie do korzystania z archiwum dla studentów i użytkowników naukowych. Zgłoszenia są przyjmowane mailowo, telefonicznie lub poprzez dokonanie wpisu do wyłożonych list. Szczegółowe informacje znajdują się tutaj.

2. Przygotowanie wizyty

Przed wizytą w Tajnym Archiwum Państwowym Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego należy się dokładnie przygotować. Przy pomocy literatury drukowanej należy zaznajomić się uprzednio z interesującym Państwa zagadnieniem. Ponadto należy wykorzystać bazę danych archiwum (Archivdatenbank) i wykazy literatury (Literaturliste) w celu zdobycia przed wizytą rozeznania w zasobach, spuściźnie i zbiorach Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego. Ewentualnie należy przesłać do Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego pisemne zapytanie (schriftliche Anfrage) z możliwie dokładnym opisem interesującego Państwa zagadnienia, tak aby możliwe było wcześniejsze ustalenie, które zasoby archiwalne mogą być dla Państwa właściwe lub jakie inne archiwa powinni Państwo uwzględnić. Jeżeli znają Państwo dokładną sygnaturę archiwaliów, z którymi chcą się Państwo zapoznać, można dokonać wcześniejszego (przynajmniej dwa tygodnie przed wizytą w archiwum) pisemnego zamówienia (bestellen). W takim przypadku w podanym przez Państwo terminie archiwalia są gotowe do odbioru w punkcie wydawania akt, o ile nikt inny z nich nie korzysta lub względy konserwacyjne nie stoją temu naprzeciw.

3. Pomoc i praca w pracowni naukowej

W pracowni naukowej należy zgłosić się najpierw do osoby dyżurującej. Osoba dyżurująca udostępnia pomoce archiwalne dla zasobów, które są właściwe dla Państwa zagadnienia. Liczne reprodukowane inwentarze zasobu archiwalnego są dodatkowo ogólnie dostępne w czytelni. W czytelni można także za pomocą dostępnych komputerów dokonywać obszernych wyszukiwań materiałów w bazach danych archiwum w Intranecie i Internecie.

W razie potrzeby można w trakcie pracy zasięgnąć fachowej porady archiwisty, do którego zakresu obowiązków należy Państwa zagadnienie. W tym celu należy zwrócić się do osoby dyżurującej w pracowni naukowej. W pracowni naukowej można pracować z własnym laptopem. W celu zapoznania się z mikrofilmami i mikrofiszami Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego udostępnione są odpowiednie czytniki.

4. Pomoce archiwalne

Pomoce archiwalne Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego, które są dostępne w formie inwentarzy zasobu archiwalnego, kart inwentarzowych lub baz danych, zawierają spis dokumentów, ksiąg urzędowych, akt, map i zdjęć należących do wybranego zasobu i tym samym stanowią podstawę kwerend i zamówień. W przypadku bardziej obszernych zasobów dostępne są specjalne przeglądy, które umożliwiają wstępne rozeznanie w strukturze otrzymanych informacji. Inwentarze zasobu archiwalnego zawierają oprócz systematycznie uporządkowanych tytułów pojedynczych jednostek archiwalnych z reguły również wstęp ze zwięzłym wprowadzeniem w historię i kompetencje urzędów i instytucji, z których pochodzi przekaz dokumentów. Wraz z systematyką spisu treści wprowadzenie to ułatwia Państwu wyszukiwanie pojedynczych archiwaliów i może dostarczyć również wskazówek do innych zasobów, które są istotne dla Państwa zagadnienia. Ponadto wiele inwentarzy zasobu archiwalnego dysponuje indeksem rzeczowym, osobowym i miejscowym. Oprócz tytułu aktu w pomocach archiwalnych znajdują się także dane na temat okresu ważności, w tym dalsze wyjaśnienia co do treści archiwaliów (zawiera, uwagi) oraz sygnatura archiwalna, za pomocą której można zamówić dany materiał.

Za pomocą komputerów w czytelni można dodatkowo dokonać obszernych poszukiwań w bazach danych archiwum. Do dyspozycji jest także okrojona internetowa wersja bazy danych archiwum (Archivdatenbank).

5. Zamawianie i udostępnianie archiwaliów

Po wyszukaniu w pomocach archiwalnych właściwych archiwaliów należy na udostępnionych rewersach wpisać pełne dane sygnatury archiwalnej oraz własne nazwisko oraz oddać formularz osobie dyżurującej w pracowni naukowej. Osoba dyżurująca służy także pomocą w razie jakichkolwiek pytań. Jeżeli zamówione dokumenty nie są obecnie używane lub względy konserwatorskie nie stoją przeciw ich udostępnieniu, archiwalia są przez współpracownika archiwum przynoszone z magazynu i udostępniane w punkcie wydawania akt. Wszystkie archiwalia mogą być przeglądane wyłącznie w pracowni naukowej Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego; ich wypożyczenie nie jest możliwe. Archiwalia z magazynu Dahlem są gotowe do odbioru w punkcie wydawania akt z reguły w ciągu jednej do dwóch godzin od złożenia zamówienia (od 9.00 do 13.00). Archiwalia z magazynu zewnętrznego są udostępniane najwcześniej w ciągu jeden do dwóch dni od ich zamówienia. Zamówione dokumenty są przechowywane w punkcie wydawania akt przez 14 dni. Na zakończenie wizyty należy oddać wszystkie archiwalia z powrotem do punktu wydawania akt.

6. Sposób postępowania z archiwaliami

Każde archiwalium stanowi unikat i tym samym jest niezastąpione. Każdy użytkownik powinien zatem poprzez staranne i ostrożne obchodzenie się z archiwaliami dbać o to, aby udostępnione mu materiały nie zostały uszkodzone w żaden sposób. Należy zwracać uwagę, aby dokumenty nie zostały zabrudzone, opisane, ich części nie zostały usunięte lub kolejność luźnych stron nie została zmieniona.
Od osoby dyżurującej można otrzymać podgłówki z pianki oraz małe woreczki z piaskiem do obciążania stron, które umożliwiają delikatną lekturę ksiąg urzędowych, akt i map. Palenie oraz wnoszenie jedzenia i napojów do pracowni naukowej jest zabronione. Podczas przerw w pracy można skorzystać z małej kawiarenki z automatem z napojami.

7. Sporządzanie reprodukcji

Tajne Archiwum Państwowe Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego przyjmuje w ramach swoich możliwości pisemne zamówienia na reprodukcje ze swoich zasobów archiwalnych i bibliotecznych, o ile stan danego dokumentu to umożliwia i nie stoją temu na przeszkodzie prawa lub chronione interesy osób trzecich. Zamówienia muszą być składane na przewidzianym do tego celu formularzu (formularz zlecenia). Reprodukcje wykonywane są w pracowni reprograficznej Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego (Digitalisatbestellung).

W celu ochrony archiwaliów z materiału archiwalnego sporządza się z reguły tylko skany książkowe lub fotografie cyfrowe. Ponadto za pomocą czytnika-drukarki w pracowni naukowej można sporządzić samodzielnie kopie z istniejących mikrofilmów lub zlecić ich wykonanie przez pracownię reprograficzną GStA PK. Z książek, które zostały wydane przed rokiem 1850, można w zależności od pozwolenia pracownika biblioteki wykonywać również tylko skany książkowe lub zdjęcia cyfrowe. Z książek, które zostały wydane po roku 1850, można za zgodą pracownika biblioteki wykonać również fotokopie, o ile stan zachowania tych książek na to zezwala. Poszczególne metody wykonania i ceny można znaleźć w cenniku (Preisliste) usług pracowni reprograficznej Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego. Formularze zamówienia znajdują się u osoby dyżurującej. Dostępne są tam także wielkoformatowe przekładki/zakładki do wyciągów z archiwaliów bez numeracji stron.

8. Biblioteka zakładowa

Podczas pracy w archiwum można skorzystać z biblioteki zakładowej (Dienstbibliothek) Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego, której zasoby obejmują ok. 185 000 tomów i 200 bieżących wydań czasopism. Informacje o dziełach znajdują się w katalogu OPAC Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego. Tytuły mogą być ponadto wyszukiwane poprzez KVK (Karlsruher Virtueller Katalog). W przypadku czasopism dostępna jest oddzielna baza danych (Zeitschriftendatenbank). Dokładniejsze informacje o sposobach korzystania z zasobów biblioteki znajdują się na stronach biblioteki zakładowej.

9. Podstawy prawne

Należy przestrzegać również regulaminu korzystania (Benutzungsordnung) i regulaminu wewnętrznego (Hausordnung) Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego. W stosunku do zagadnień prawnych związanych z korzystaniem z archiwum (terminy ochronne) zastosowanie znajdują przepisy ustawy o ochronie i korzystaniu z federalnych materiałów archiwalnych, ustawa o archiwum federalnym (Bundesarchivgesetz).

10. Przykłady cytowania

Archiwalia należy cytować w całości, razem ze skrótem archiwalnym i podaniem urzędu celem określenia pochodzenia dokumentów. Przykłady prawidłowego cytowania:

GStA PK, I. HA Geh. Rat, Rep. 10 Reichstagsverhandlungen, Nr. 2

GStA PK, I. HA Rep. 77 Ministerium des Innern, Tit. 500 Nr. 2 Bd. 1, Bl. 9

GStA PK, II. HA Generaldirektorium, Abt. 25 Fabrikendepartement, Tit. I Nr. 23 Bd. 7, Bl. 2

GStA PK, VI. HA Familienarchive und Nachlässe, Nl Otto Braun, C I Nr. 217, Bl. 21